Mało wydajna pompa podciśnienia, wadliwa pulsacja, a może źle dobrane gumy strzykowe? Warto wiedzieć, gdzie szukać problemu w nieprawidłowo działającej dojarce. Wyjaśniamy, na co zwrócić uwagę podczas codziennej konserwacji i użytkowania sprzętu udojowego oraz jakie sygnały w pracy tego urządzenia sprawiają, że niezwłocznie należy przeprowadzić serwis.
Przegląd budowy systemu udojowego zaczniemy od jego serca, czyli pompy podciśnienia. To właśnie od tego elementu zależy efektywność i jakość doju, ponieważ to pompa odpowiada za usunięcie powietrza z układu dojarki, tworząc w ten sposób próżnię (podciśnienie).
Wydajność jest miarą szybkości, z jaką pompa może usuwać powietrze z systemu i jest ona mierzona w litrach na minutę (l/min). Wydajności pomp są znormalizowane i podawane dla podciśnienia 50kPa. Np. RSP 2800 oznacza, że pompa nominalnie jest w stanie usunąć z systemu 2800 litrów na minutę przy podciśnieniu 50kPa.
Pompa próżniowa musi być w stanie usunąć powietrze co najmniej tak szybko, jak jest ono wpuszczane podczas doju. Jeżeli powietrze dostaje się do układu szybciej niż pompa jest w stanie je usunąć, poziom podciśnienia systemowego spadnie, powodując niestabilny dój i w skrajnych sytuacjach spadanie aparatów udojowych.
Do takich sytuacji dochodzi przy mniej wydajnych systemach np. podczas podłączania aparatów przez więcej dojarzy w tym samym czasie. Jeżeli wydajność pompy jest większa niż zużycie powietrza (co zawsze powinno mieć miejsce), należy wyrównać podciśnienie przed dopuszczeniem powietrza – do tego służy regulator podciśnienia lub falownik, który reguluje pracę pompy podciśnienia.
WAŻNE: Newralgicznym elementem pompy są łopatki, które mechanicznie produkują podciśnienie i zużywają się z wiekiem, w związku z czym wymagają regularnej kontroli i w miarę zużycia wymiany na nowe.
W rurze wydechowej powinien być także zamontowany zawór zwrotny, aby zapobiec odwróceniu obrotów pompy próżniowej podczas wyłączania na końcu dojenia. Ma to na celu uniknięcie zassania zanieczyszczeń do systemu, a także przedłuża żywotność pompy.
Podciśnienie – najważniejszy parametr w pracy dojarki
To, co najczęściej „dolega” pompie podciśnienia, to obniżenie jej wydajności oraz sprawności wraz z cyklem życia całego systemu udojowego. W praktyce – im pompa jest starsza, tym jej wydajność jest niższa, co najczęściej objawia się w niestabilności podciśnienia podczas doju.
Zarówno zbyt wysokie, jak i zbyt niskie podciśnienie będzie objawiało się m.in. w nerwowym zachowaniu krów, zrzucaniu przez nie aparatów udojowych, wydłużeniu czasu doju, a także wpłynie negatywnie na zdrowotność wymienia, o czym pisaliśmy np. w tym artykule. Z kolei, sprawność to wskaźnik, który można zbadać przy pomocy przepływomierza, sprawdzając, ile litrów na minutę rzeczywiście pompa jest w stanie usunąć z systemu.
WAŻNE: By pompa na jak najdłużej zachowała swoją sprawność, należy dbać o poprawność działania układu smarowania, stosować właściwe oleje, kontrolować dopływ oleju poprzez wężyki doprowadzające oraz przeprowadzać regularne przeglądy i wymieniać zużyte części.
Codzienna kontrola podciśnienia w trakcie doju
Stan podciśnienia trzeba sprawdzać codziennie, najlepiej podczas każdego doju przy pomocy analogowego wskaźnika, którym jest wakuometr.
Ten mały i niepozorny przyrząd powinien znajdować się w zasięgu wzroku, najlepiej w niewielkiej odległości od systemu udojowego. Igła wakuometru powinna stabilnie pokazywać podciśnienie systemowe przez cały czas doju. Dopuszczalne wahania zgodnie z normą ISO5707 to +/-2kPa. Czyli, jeżeli mamy ustawione podciśnienie systemowe na 42kPa to w żadnym momencie doju wakuometr nie powinien wskazywać mniej niż 40kPa!
Najlepszym momentem do obserwacji podciśnienia jest zakładanie aparatów na krowy lub gdy spadnie aparat, bo to wtedy do systemu dostaje się najwięcej powietrza, które pompa musi usunąć. To bardzo prosty test, który każdy może wykonać samodzielnie, aby ocenić czy podciśnienie systemowe jest stabilne.
To właśnie wakuometr wskaże niewłaściwy poziom podciśnienia, jego spadki lub wahania, które są sygnałem świadczącym o tym, że dojarka wymaga dokładnego zbadania.
Jaka powinna być wartość podciśnienia systemowego?
Najważniejsze jest podciśnienie pod strzykiem krowy, bo to ono bezpośrednio oddziałuje na końcówkę strzyku i wpływa na proces doju oraz kondycje strzyku. Aby je poprawienie sprawdzić należy wykonać pomiary w trakcie doju tzw. testy dynamiczne, przy pomocy urządzenia VaDia. Dla większości systemów i gum strzykowych powinno wynosić w granicach 36-42kPa. Podciśnienie systemowe ustawiamy na taką wartość, aby uzyskać oczekiwane podciśnienia pod strzykiem krowy.
Ustawiając wartość podciśnienia, warto wiedzieć, że podciśnienie systemowe będzie różne w zależności od typu i budowy systemu udojowego. W systemach z tzw. wysoką linią mleczną, takich jak np. „przewodówki” będzie ono wyższe i może wynosić nawet 46-50 kPa. Z kolei, dla hal udojowych, ten parametr może zostać obniżony do 40-44 kPa. Taka zmiana wynika z odmiennego układu przepływu mleka w halach udojowych. W tych specyficznych warunkach nie ma konieczności podawania mleka na znaczną wysokość; wręcz przeciwnie, mleko spływa w dół, co pozwala na obniżenie wartości podciśnienia.
Regulator podciśnienia i falownik – elementy utrzymania stabilnego podciśnienia
Kolejną istotną częścią dojarki jest regulator podciśnienia, czyli mechaniczny element, który dopuszcza powietrze z otoczenia do pompy i służy do zmiany wartości podciśnienia. W nowych dojarkach do tego celu wykorzystuje się elektroniczny falownik, który steruje obrotami pompy w zależności od realnych potrzeb, co sprawia, że sprzęt nie działa cały czas na pełnej mocy i dzięki temu pobiera mniej prądu.
WAŻNE: Regulator często bywa zanieczyszczony, co w efekcie skutkuje jego wolniejszą pracą i niestabilnym podciśnieniem w dojarce. Dlatego w przypadku tego elementu ważne jest zarówno regularne czyszczenie filtrów, jak i przeprowadzanie serwisu.
Dość częstym błędem jest także zamontowanie „wężyka” od regulatora w niewłaściwym miejscu – nie od strony systemu udojowego, ale od strony pompy. Wtedy regulator nie pracuje prawidłowo. Warto zatem pamiętać, że regulator powinien znajdować się, jak najbliżej systemu udojowego, ale przed rozgałęzieniem na linię mleczną i pulsacyjną.
Elektroniczna i mechaniczna pulsacja
Kolejnym kluczowym elementem dojarki są pulsatory odpowiedzialne za otwieranie oraz zamykanie gum strzykowych, czyli regulację fazy doju do masażu. Ich działanie opiera się na cyklicznym zmienianiu ciśnienia w kubku udojowym.
Faza masażu lub odpoczynku rozpoczyna się, gdy pulsator wpuszcza powietrze atmosferyczne do komory pomiędzy kubkiem udojowym a guma strzykową. Powoduje to różnice ciśnień i zamknięcie gumy strzykowej. Cykl masażu strzyku jest konieczny i bardzo ważny w procesie doju, aby uniknąć przekrwień i uszkodzeń strzyku, co w konsekwencji powoduje wzrost zapaleń wymienia.
Aby pulsatory działały efektywnie, muszą mieć stabilne podciśnienie oraz szczelne wszystkie przewody pomiędzy pulsatorem a kubkiem udojowym, co umożliwia szybkie dotarcie powietrza atmosferycznego lub podciśnienia do przestrzeni między kubkiem udojowym a gumą strzykową. Pulsacja to inaczej rytmiczna sekwencja podciśnienia i ciśnienia atmosferycznego w kubkach udojowych, wpływa zarówno na efektywny dój, jak i komfort oraz zdrowie zwierząt.
WAŻNE: Pulsatory, które działają wadliwie, sprawiają, że strzyki po doju są przekrwione, a zwieracze pozostają „otwarte”, co ułatwia bakteriom wniknięcie do wnętrza wymienia i przyczynia się do nowych zapaleń.
Pulsatory mogą być mechaniczne lub sterowane elektronicznie.
Częstotliwość pulsacji to liczba cykli na minutę, jeden pełny cykl składa się z fazy doju oraz masażu. Najczęściej zalecana właściwa częstotliwość pulsacji to 60 – 65 pulsów /min. Im więcej pulsów na minutę tym szybszy dój ale większe ryzyko dla kondycji strzyków.
Współczynnik pulsacji to proporcje fazy doju do masażu w jednym cyklu. Najczęściej spotykane proporcje fazy doju do masażu to 60:40, 65:35, 70:30. Teoretycznie im wyższy współczynnik tym szybsze dojenie.
Dobrze działający pulsator utrzymuje stałe, zadane parametry oraz działa tak samo na każdym stanowisku udojowym., w proporcjach doju do masażu o wartości 60:40, 65:35.
Pulsatory powinny być sprawdzane minimum raz w roku podczas atestacji dojarki, a najlepiej raz w miesiącu. Od ich pracy zależy w dużej mierze szybkość doju i kondycja strzyków u krów.
Aparat udojowy
Aparat udojowy składa się z czterech kubków udojowych z gumami, kolektora, pulsatora oraz przewodów łączących. Kolektor to inaczej pojemnik, do którego trafia mleko z wymienia, skąd jest dalej transportowane do rurociągu mlecznego. Jego wielkość powinna wynosić przynajmniej 300 ml – mniejsza objętość spowoduje, że mleko nie będzie odpowiednio szybko transportowane i może dojść do podmywania strzyków, co przyczynia się do zwiększonego ryzyka tak zwanych zapaleń krzyżowych.
Warto bliżej przyjrzeć się również gumom udojowym, które tylko z pozoru są mało istotnym elementem dojarki. W praktyce to właśnie gumy strzykowe codziennie stykają się z wymionami krów – stąd tak ważne, by właściwie dopasować ich rozmiar do wielkości strzyków, a także dbać o regularną wymianę oraz utrzymanie w czystości. Wielkość gum powinna być dopasowana do 80% krów w stadzie.
WAŻNE: Niezwykle istotna jest także regularna wymiana gum na nowe, w zależności od tego, czy używamy gum silikonowych (po cyklu 5000 dojów) czy czarnych (2500 dojów). Po przekroczeniu zalecanego przez producenta progu użytkowania zmienia się twardość gum udojowych – stają się coraz bardziej miękkie, co skutkuje m.in. wydłużonym czasem doju, ponieważ skraca się faza doju, a wydłuża faza masażu. Jednocześnie gumy stają się porowate i powstają na nich mikropęknięcia, co utrudnia ich utrzymanie w czystości i przekłada się na zwiększone ryzyko problemów zdrowotnych w stadzie.
Regularny serwis i testy dynamiczne w trakcie doju
Oprócz codziennej konserwacji dojarki niezbędny jest także regularny serwis systemu udojowego. Gdy w stadzie pojawiają się przypadki mastitis, krowy są niespokojne w trakcie doju, a testy statyczne nie wykazują odchyleń w pracy dojarki, zalecamy niezwłoczne przeprowadzenie testów dynamicznych w trakcie doju przy pomocy urządzenia VaDia.
Jest to badanie, które traktujemy jako „echo serca” dojarki, ponieważ pozwala dokładnie ocenić jej stan przez monitorowanie podciśnienia w obszarze strzyków. Tak zaawansowana diagnostyka pozwala odnaleźć słabe punkty w działaniu sprzętu udojowego, co przekłada się na udane doje oraz redukcję nowych przypadków zapaleń gruczołu mlekowego.
Chcesz dowiedzieć się więcej o testach dynamicznych VaDia? Porozmawiajmy!